1. Krwawa Niedziela jako iskra rewolucji 1905 roku
22 stycznia 1905 roku, zwykła niedziela w Sankt Petersburgu, przeszła do historii jako „Krwawa Niedziela”. Tego dnia tysiące robotników, pod przewodnictwem księdza Gieorgija Gapona, podjęło pokojowy marsz w kierunku Pałacu Zimowego. Nieśli ze sobą petycję do cara Mikołaja II, prosząc o poprawę warunków pracy i życia. Nikt nie spodziewał się, że to wydarzenie stanie się katalizatorem pierwszej rosyjskiej rewolucji. Gdy tłum zbliżył się do pałacu, wojsko otworzyło ogień, zabijając setki nieuzbrojonych demonstrantów. Ta brutalna reakcja władz wstrząsnęła całym krajem, wywołując falę strajków i protestów, które objęły niemal całe imperium rosyjskie.
2. Wybuch rewolucji lutowej 1917 w Piotrogrodzie
Dwanaście lat po Krwawej Niedzieli, w lutym 1917 roku (według kalendarza juliańskiego), Rosja znów stanęła na krawędzi rewolucji. Tym razem iskrą zapalną stały się protesty w Piotrogrodzie (dawnym Sankt Petersburgu). Robotnicy, zmęczeni trudnymi warunkami życia i przedłużającą się I wojną światową, wyszli na ulice. Do protestujących szybko dołączyli żołnierze garnizonu piotrogrodzkiego, odmawiając wykonywania rozkazów strzelania do demonstrantów. W ciągu kilku dni protesty przerodziły się w pełnowymiarową rewolucję, która ogarnęła całe miasto. Rząd carski okazał się bezsilny wobec skali protestów, co doprowadziło do upadku 300-letniej dynastii Romanowów.
3. Abdykacja cara Mikołaja II i upadek dynastii Romanowów
2 marca 1917 roku (według kalendarza gregoriańskiego) car Mikołaj II, ostatni władca z dynastii Romanowów, podpisał akt abdykacji. Wydarzenie to stanowiło punkt zwrotny w historii Rosji, kończąc erę carskiego samodzierżawia. Mikołaj II początkowo zamierzał przekazać tron swojemu synowi Aleksemu, jednak ze względu na chorobę następcy tronu, zdecydował się abdykować na rzecz swojego brata, wielkiego księcia Michała. Ten jednak odmówił przyjęcia korony bez zgody narodu wyrażonej w powszechnym głosowaniu. W ten sposób zakończyło się ponad 300 lat rządów dynastii Romanowów w Rosji, otwierając drogę do głębokich przemian ustrojowych.
4. Utworzenie Rządu Tymczasowego pod przewodnictwem Kiereńskiego
Po abdykacji cara władzę w Rosji przejął Rząd Tymczasowy. Na jego czele stanął początkowo książę Gieorgij Lwow, a następnie Aleksander Kiereński. Nowy rząd miał za zadanie przeprowadzić Rosję przez okres przejściowy do czasu zwołania Zgromadzenia Ustawodawczego, które miało zdecydować o przyszłym ustroju kraju. Rząd Tymczasowy wprowadził szereg reform demokratycznych, w tym wolność słowa i zgromadzeń. Jednocześnie jednak borykał się z poważnymi problemami, takimi jak kontynuacja udziału w I wojnie światowej i narastające napięcia społeczne. Kiereński, energiczny i charyzmatyczny polityk, starał się balansować między różnymi frakcjami politycznymi, ale ostatecznie nie zdołał utrzymać kontroli nad sytuacją w kraju.
5. Powrót Lenina do Rosji i wzrost wpływów bolszewików
Kwietniowy powrót Włodzimierza Lenina do Rosji w 1917 roku stanowił przełomowy moment w rozwoju rewolucji. Lenin, który spędził lata na emigracji, przybył do Piotrogrodu w zaplombowanym wagonie, za zgodą władz niemieckich. Jego przybycie elektrycznie wpłynęło na nastroje rewolucyjne. W swoich słynnych „Tezach kwietniowych” Lenin wezwał do przekształcenia rewolucji burżuazyjno-demokratycznej w socjalistyczną. Hasło „Cała władza w ręce rad!” szybko zyskało popularność wśród robotników i żołnierzy. Pod kierownictwem Lenina bolszewicy rozpoczęli intensywną kampanię agitacyjną, systematycznie zwiększając swoje wpływy w radach robotniczych i żołnierskich. To właśnie w tym okresie partia bolszewicka zaczęła być postrzegana jako realna alternatywa dla słabnącego Rządu Tymczasowego.
6. Nieudane powstanie bolszewickie podczas Dni Lipcowych
W lipcu 1917 roku bolszewicy podjęli pierwszą próbę przejęcia władzy, znaną jako „Dni Lipcowe”. Wierząc, że nadszedł odpowiedni moment, zorganizowali masowe demonstracje w Piotrogrodzie, wzywając do obalenia Rządu Tymczasowego. Jednak próba ta zakończyła się fiaskiem. Rząd, z pomocą lojalnych oddziałów wojskowych, zdołał stłumić powstanie. W rezultacie wielu przywódców bolszewickich, w tym Lenin, zostało zmuszonych do ukrycia się lub ucieczki z kraju. Partia bolszewicka została tymczasowo zdelegalizowana, a jej wpływy znacząco osłabły. Dni Lipcowe pokazały, że bolszewicy nie byli jeszcze gotowi do przejęcia władzy, ale jednocześnie ujawniły słabość Rządu Tymczasowego.
7. VI Zjazd Partii Bolszewickiej i plany zbrojnego przejęcia władzy
VI Zjazd Partii Bolszewickiej, który odbył się w sierpniu 1917 roku, miał kluczowe znaczenie dla przyszłości rewolucji. Mimo nieobecności Lenina, który ukrywał się w Finlandii, zjazd przyjął jego radykalną linię polityczną. Delegaci podjęli decyzję o przygotowaniach do zbrojnego przejęcia władzy. Józef Stalin, który odegrał znaczącą rolę podczas zjazdu, przedstawił raport polityczny, w którym argumentował, że pokojowe przejście do socjalizmu nie jest już możliwe. Zjazd potępił również „Dni Lipcowe” jako przedwczesne, ale jednocześnie uznał, że partia musi być gotowa do podjęcia podobnej akcji w przyszłości, gdy warunki będą bardziej sprzyjające. Te decyzje położyły podwaliny pod późniejsze wydarzenia października 1917 roku.
8. Powstanie Komitetu Wojskowo-Rewolucyjnego w Piotrogrodzie
We wrześniu 1917 roku bolszewicy, przygotowując się do przejęcia władzy, utworzyli Komitet Wojskowo-Rewolucyjny przy Piotrogrodzkim Sowiecie. Oficjalnie komitet miał za zadanie organizację obrony miasta przed spodziewanym atakiem niemieckim. W rzeczywistości jednak stał się on narzędziem bolszewików do przygotowania zbrojnego powstania. Na czele komitetu stanął Lew Trocki, bliski współpracownik Lenina. Komitet szybko zdobył kontrolę nad garnizonem piotrogrodzkim, co było kluczowe dla powodzenia przyszłego przewrotu. Poprzez sprytną propagandę i organizację, bolszewicy zdołali przeciągnąć na swoją stronę wielu żołnierzy, co znacząco osłabiło pozycję Rządu Tymczasowego.
9. Rewolucja październikowa i szturm na Pałac Zimowy
Noc z 24 na 25 października 1917 roku (według kalendarza gregoriańskiego 6-7 listopada) przeszła do historii jako moment rozpoczęcia rewolucji październikowej. Bolszewicy, pod kierownictwem Lenina i Trockiego, rozpoczęli zbrojne przejęcie kluczowych punktów w Piotrogrodzie. Oddziały Czerwonej Gwardii i zbuntowani żołnierze zajęli mosty, dworce kolejowe, urzędy pocztowe i telegraficzne. Kulminacyjnym momentem był szturm na Pałac Zimowy, siedzibę Rządu Tymczasowego. Wbrew późniejszej propagandzie, szturm ten był stosunkowo bezkrwawy. Większość obrońców pałacu poddała się bez walki. O godzinie 2:10 nad ranem 26 października Pałac Zimowy został zdobyty, a członkowie Rządu Tymczasowego aresztowani. Wydarzenie to symbolicznie zakończyło okres dwuwładzy w Rosji.
10. Utworzenie Rady Komisarzy Ludowych z Leninem na czele
Bezpośrednio po sukcesie rewolucji październikowej, 26 października (8 listopada) 1917 roku, II Wszechrosyjski Zjazd Rad powołał nowy rząd – Radę Komisarzy Ludowych. Na czele tego organu stanął Włodzimierz Lenin jako przewodniczący. Rada szybko wydała dwa kluczowe dekrety: Dekret o pokoju, wzywający wszystkie walczące narody do zakończenia wojny, oraz Dekret o ziemi, który znosił prywatną własność ziemi i przekazywał ją chłopom. Te radykalne posunięcia miały na celu zdobycie szerokiego poparcia społecznego dla nowej władzy. Rada Komisarzy Ludowych stała się de facto pierwszym rządem bolszewickim, rozpoczynając proces budowy państwa socjalistycznego w Rosji.
11. Rozwiązanie Zgromadzenia Ustawodawczego przez bolszewików
5 stycznia 1918 roku (18 stycznia według kalendarza gregoriańskiego) w Piotrogrodzie zebrało się długo oczekiwane Zgromadzenie Ustawodawcze. Wybory do tego organu odbyły się jeszcze przed rewolucją październikową, a ich wyniki nie były korzystne dla bolszewików, którzy zdobyli jedynie około 25% głosów. Większość miejsc przypadła Partii Socjalistów-Rewolucjonistów. Lenin i jego towarzysze, nie chcąc dzielić się władzą, podjęli radykalne kroki. Po burzliwej sesji, trwającej około 13 godzin, bolszewiccy delegaci opuścili salę obrad. Następnego dnia rano oddziały Czerwonej Gwardii nie wpuściły deputowanych do budynku. Dekret o rozwiązaniu Zgromadzenia Ustawodawczego został wydany tego samego dnia, kładąc kres nadziejom na demokratyczną drogę rozwoju Rosji.
12. Podpisanie traktatu brzeskiego i wyjście Rosji z I wojny światowej
3 marca 1918 roku bolszewicki rząd Rosji podpisał traktat brzeski z państwami centralnymi, oficjalnie wycofując się z I wojny światowej. Decyzja ta była niezwykle kontrowersyjna, nawet wśród samych bolszewików. Traktat nakładał na Rosję ciężkie warunki, zmuszając ją do oddania ogromnych terytoriów, w tym Ukrainy, krajów bałtyckich i części Białorusi. Lenin argumentował, że pokój jest niezbędny dla przetrwania rewolucji, nawet jeśli oznacza to ogromne ustępstwa. Traktat brzeski pozwolił bolszewikom skonsolidować władzę wewnątrz kraju, ale jednocześnie wywołał falę krytyki i oskarżeń o zdradę narodową. Ostatecznie, po kapitulacji Niemiec w listopadzie 1918 roku, Rosja Radziecka anulowała postanowienia traktatu.
13. Początek wojny domowej między Armią Czerwoną a Białą Armią
Wkrótce po rewolucji październikowej w Rosji wybuchła krwawa wojna domowa. Przeciwko bolszewikom wystąpiły różnorodne siły, określane wspólnym mianem „Białych”. W ich skład wchodzili m.in. zwolennicy obalonej monarchii, liberałowie, a nawet niektóre grupy socjalistyczne. Bolszewicy, pod dowództwem Lwa Trockiego, zorganizowali Armię Czerwoną, która miała bronić zdobyczy rewolucji. Walki toczyły się na ogromnych obszarach byłego imperium rosyjskiego, od Syberii po Krym. Wojna charakteryzowała się niezwykłym okrucieństwem obu stron, a jej skutki były katastrofalne dla ludności cywilnej. Miliony ludzi straciło życie w wyniku walk, chorób i głodu. Konflikt ten stał się decydującą próbą dla nowej władzy bolszewickiej.
14. Zwycięstwo bolszewików w wojnie domowej i konsolidacja władzy
Po trzech latach krwawych walk, w 1920 roku, stało się jasne, że bolszewicy zwyciężają w wojnie domowej. Armia Czerwona, dowodzona przez Trockiego, systematycznie pokonywała siły Białych na wszystkich frontach. Kluczowe znaczenie miało poparcie chłopów i robotników dla bolszewików, którzy obiecywali ziemię i koniec wojny. Ostatnie znaczące siły Białych zostały pokonane na Krymie w listopadzie 1920 roku. Zwycięstwo w wojnie domowej pozwoliło bolszewikom na konsolidację władzy w całej Rosji. Rozpoczął się proces budowy państwa socjalistycznego, który wiązał się z radykalnymi zmianami społecznymi i gospodarczymi. Jednocześnie nasiliły się represje wobec rzeczywistych i domniemanych wrogów nowego reżimu.
15. Utworzenie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR)
30 grudnia 1922 roku oficjalnie proklamowano utworzenie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). Nowe państwo powstało z połączenia Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej z republikami Ukrainy, Białorusi i Zakaukazia. ZSRR miał być, według założeń, związkiem równoprawnych republik socjalistycznych. W praktyce jednak władza została mocno scentralizowana w rękach partii komunistycznej z siedzibą w Moskwie. Utworzenie ZSRR stanowiło zwieńczenie procesu rewolucyjnego w Rosji i początek nowej ery w historii tego kraju. Związek Radziecki szybko stał się jednym z najpotężniejszych państw na świecie, mającym ogromny wpływ na losy globalnej polityki przez następne siedem dekad.
