1. Wstąpienie na tron i koronacja Elżbiety I
17 listopada 1558 roku, po śmierci swojej przyrodniej siostry Marii I, Elżbieta Tudor wstąpiła na tron Anglii i Irlandii. Miała wówczas 25 lat i była ostatnią z dynastii Tudorów. Jej koronacja odbyła się 15 stycznia 1559 roku w Opactwie Westminsterskim. Uroczystość ta była niezwykle ważnym wydarzeniem, które symbolicznie zapoczątkowało nową erę w historii Anglii. Elżbieta, córka Henryka VIII i Anny Boleyn, została namaszczona świętymi olejami i otrzymała insygnia królewskie. Podczas ceremonii złożyła przysięgę, zobowiązując się do wiernej służby swojemu krajowi i poddanym.
2. Ustanowienie supremacji anglikańskiej i polityka religijna
Jednym z pierwszych i najważniejszych działań Elżbiety I było uregulowanie kwestii religijnych w kraju. W 1559 roku parlament uchwalił Akt Supremacji, który ustanawiał królową najwyższym zwierzchnikiem Kościoła Anglii. Równocześnie wprowadzono Akt o Jednolitości, określający zasady kultu anglikańskiego. Elżbieta obrała drogę tzw. „średniego kursu”, starając się znaleźć kompromis między katolikami a protestantami. Jej polityka religijna, choć nie zadowalała skrajnych frakcji, przyczyniła się do stabilizacji sytuacji w kraju. Królowa zezwalała na pewną tolerancję wobec katolików, o ile zachowywali lojalność wobec korony.
3. Konflikt z Marią Stuart i egzekucja królowej Szkotów
Jednym z najbardziej dramatycznych momentów panowania Elżbiety I był konflikt z jej kuzynką, Marią Stuart, królową Szkotów. Maria, katoliczka i pretendentka do tronu Anglii, została zmuszona do abdykacji w Szkocji i szukała schronienia w Anglii. Elżbieta początkowo udzieliła jej azylu, ale z czasem Maria stała się ośrodkiem katolickich spisków przeciwko protestanckiej władzy. W 1586 roku Maria została oskarżona o udział w spisku Babingtona, mającym na celu zamordowanie Elżbiety. Po długich wahaniach, 8 lutego 1587 roku, Elżbieta podpisała wyrok śmierci na Marię Stuart. Egzekucja odbyła się tydzień później i stanowiła jeden z najbardziej kontrowersyjnych momentów panowania Elżbiety I.
4. Początek Złotego Wieku Elżbietańskiego
Panowanie Elżbiety I przyniosło Anglii okres niezwykłej prosperity i rozwoju, znany jako Złoty Wiek Elżbietański. Był to czas rozkwitu kultury, sztuki, nauki i handlu. Anglia stała się potęgą morską i kolonialną. Elżbieta wspierała eksplorację nowych terytoriów, co doprowadziło do założenia pierwszych angielskich kolonii w Ameryce Północnej. W tym okresie nastąpił również znaczący rozwój literatury i teatru. Dwór Elżbiety stał się centrum życia kulturalnego, przyciągając artystów, poetów i uczonych z całej Europy. Królowa aktywnie patronowała sztuce i nauce, co przyczyniło się do rozkwitu angielskiego renesansu.
5. Rozkwit angielskiego renesansu literackiego
Epoka elżbietańska przyniosła niezwykły rozkwit literatury angielskiej. Był to czas działalności takich poetów jak Edmund Spenser, autor epickiego poematu „Królowa wieszczek”, czy Philip Sidney, twórca cyklu sonetów „Astrofil i Stella”. W tym okresie tworzyli również dramaturdzy Christopher Marlowe i Ben Jonson. Jednak najbardziej znanym przedstawicielem literatury elżbietańskiej był William Szekspir, którego sztuki do dziś stanowią fundament światowego kanonu literackiego. Elżbieta I, sama będąc osobą wykształconą i znającą kilka języków, aktywnie wspierała rozwój literatury i sztuki, co przyczyniło się do powstania wielu arcydzieł.
6. Rozwój teatru elżbietańskiego i twórczość Szekspira
Okres panowania Elżbiety I to złoty wiek angielskiego teatru. W Londynie powstały pierwsze stałe teatry, takie jak The Theatre (1576) czy słynny Globe Theatre (1599). Sztuki teatralne cieszyły się ogromną popularnością zarówno wśród arystokracji, jak i zwykłych mieszkańców. William Szekspir, najbardziej znany dramaturg tego okresu, stworzył swoje najważniejsze dzieła właśnie w czasach elżbietańskich. Jego tragedie, komedie i kroniki historyczne, takie jak „Hamlet”, „Romeo i Julia” czy „Henryk V”, odzwierciedlały ducha epoki i poruszały uniwersalne tematy. Elżbieta I była znaną miłośniczką teatru i często gościła aktorów na swoim dworze, co przyczyniło się do rozwoju tej formy sztuki.
7. Ekspansja kolonialna i początki imperium brytyjskiego
Za panowania Elżbiety I Anglia rozpoczęła ekspansję kolonialną, kładąc podwaliny pod przyszłe imperium brytyjskie. Królowa wspierała wyprawy odkrywcze i handlowe, nadając przywileje kompaniom takim jak Kompania Wschodnioindyjska (założona w 1600 roku). Sir Francis Drake, jeden z najsłynniejszych żeglarzy epoki, opłynął świat w latach 1577-1580, przynosząc Anglii sławę i bogactwo. W 1584 roku Sir Walter Raleigh założył pierwszą angielską kolonię w Ameryce Północnej, nazwaną na cześć królowej Wirginią. Choć początkowo ekspansja kolonialna Anglii była ograniczona w porównaniu z Hiszpanią czy Portugalią, to właśnie w czasach Elżbiety I położono fundamenty pod przyszłą potęgę morską i kolonialną Wielkiej Brytanii.
8. Wzrost potęgi morskiej Anglii i piraci elżbietańscy
Panowanie Elżbiety I przyniosło znaczący wzrost potęgi morskiej Anglii. Królowa inwestowała w rozwój floty, co miało kluczowe znaczenie dla obrony kraju i ekspansji handlowej. Wspierała również działania tzw. korsarzy elżbietańskich, takich jak Francis Drake czy John Hawkins. Ci „piraci na służbie Jej Królewskiej Mości” atakowali hiszpańskie statki i kolonie, przynosząc Anglii ogromne zyski. Drake zasłynął z rajdu na hiszpańskie porty w 1587 roku, określanego jako „osmalenie brody króla Hiszpanii”. Działania te, choć kontrowersyjne z dzisiejszego punktu widzenia, przyczyniły się do wzmocnienia pozycji Anglii na morzach i osłabienia potęgi Hiszpanii.
9. Polityka zagraniczna i sojusze Elżbiety I
Elżbieta I prowadziła zręczną politykę zagraniczną, balansując między różnymi siłami w Europie. Starała się utrzymywać dobre stosunki z Francją, jednocześnie przeciwstawiając się dominacji Hiszpanii. Wspierała protestanckich książąt w Niderlandach w ich walce przeciwko katolickiej Hiszpanii. W 1585 roku zawarła traktat w Nonsuch, oferując pomoc militarną holenderskim powstańcom. Elżbieta utrzymywała również przyjazne stosunki z Imperium Osmańskim, co było nietypowe dla chrześcijańskiego władcy w tamtym okresie. Jej polityka zagraniczna charakteryzowała się pragmatyzmem i dążeniem do zachowania równowagi sił w Europie.
10. Klęska Wielkiej Armady i wojna z Hiszpanią
Jednym z najważniejszych momentów panowania Elżbiety I była wojna z Hiszpanią, której kulminacją była klęska Wielkiej Armady w 1588 roku. Konflikt ten był wynikiem narastających napięć religijnych i politycznych między protestancką Anglią a katolicką Hiszpanią. Król Filip II wysłał potężną flotę, by zaatakować Anglię i obalić Elżbietę. Jednak dzięki umiejętnemu dowodzeniu angielskich admirałów, w tym Francisa Drake’a, oraz sprzyjającym warunkom pogodowym, Armada została pokonana. To zwycięstwo umocniło pozycję Anglii jako potęgi morskiej i znacząco osłabiło Hiszpanię. Elżbieta I, która osobiście przeglądała wojska w Tilbury, stała się symbolem narodowego oporu i dumy.
11. Reformy ekonomiczne i rozwój gospodarczy Anglii
Za panowania Elżbiety I Anglia doświadczyła znaczącego rozwoju gospodarczego. Królowa wprowadziła szereg reform ekonomicznych, które przyczyniły się do wzrostu handlu i przemysłu. Jednym z kluczowych posunięć było ustabilizowanie waluty, co zwiększyło zaufanie do angielskiego pieniądza. Elżbieta wspierała rozwój manufaktur, szczególnie w dziedzinie produkcji tkanin. Znacząco rozwinął się również handel zagraniczny, czemu sprzyjało założenie Giełdy Królewskiej w Londynie w 1571 roku. Królowa zachęcała do eksploracji nowych rynków, co doprowadziło do nawiązania stosunków handlowych z odległymi krajami, takimi jak Rosja czy państwa Lewantu.
12. Rada Tajna i system rządów Elżbiety I
Elżbieta I rządziła Anglią przy wsparciu Rady Tajnej, organu doradczego złożonego z najbliższych współpracowników królowej. Do najważniejszych członków Rady należeli William Cecil (Lord Burghley) i Francis Walsingham. Rada zajmowała się kluczowymi sprawami państwowymi, w tym polityką zagraniczną i bezpieczeństwem kraju. Elżbieta była znana z umiejętności dobierania zdolnych doradców i wykorzystywania ich talentów. Jednocześnie starała się utrzymywać równowagę między różnymi frakcjami na dworze. System rządów Elżbiety charakteryzował się centralizacją władzy i wzmocnieniem roli monarchii, ale również umiejętnym balansowaniem między interesami różnych grup społecznych.
13. Życie osobiste królowej i kwestia małżeństwa
Życie osobiste Elżbiety I, a szczególnie kwestia jej małżeństwa, było przedmiotem nieustannych spekulacji i debat politycznych. Królowa nigdy nie wyszła za mąż, zyskując przydomek „Królowej Dziewicy”. Mimo licznych propozycji małżeńskich, w tym ze strony arcyksięcia Karola Habsburga czy księcia Anjou, Elżbieta zawsze odmawiała. Twierdziła, że jest „zaślubiona z Anglią”. Jej decyzja o pozostaniu niezamężną miała poważne implikacje polityczne, gdyż oznaczała brak bezpośredniego dziedzica tronu. Najbliższym towarzyszem Elżbiety przez wiele lat był Robert Dudley, hrabia Leicester, choć natura ich relacji pozostaje przedmiotem dyskusji historyków.
14. Kultura i sztuka elżbietańska
Epoka elżbietańska to okres rozkwitu kultury i sztuki w Anglii. Architektura tego okresu charakteryzowała się bogactwem zdobień i monumentalizmem, czego przykładem są liczne rezydencje szlacheckie, takie jak Hardwick Hall czy Longleat. W malarstwie dominowały portrety, w tym słynne wizerunki samej Elżbiety I, malowane przez artystów takich jak Nicholas Hilliard. Muzyka również przeżywała okres rozkwitu, z kompozytorami takimi jak William Byrd czy Thomas Tallis tworzącymi zarówno utwory świeckie, jak i religijne. Na dworze Elżbiety organizowano wystawne uczty i maskarady, które łączyły w sobie elementy teatru, tańca i muzyki. Królowa, będąc mecenasem sztuki, znacząco przyczyniła się do rozwoju kultury angielskiej.
15. Schyłek panowania i kwestia sukcesji
Ostatnie lata panowania Elżbiety I upłynęły pod znakiem narastających problemów ekonomicznych i politycznych. Wojna z Hiszpanią, trwająca do 1604 roku, pochłaniała ogromne środki. Pojawiły się również problemy społeczne, w tym wzrost ubóstwa i napięcia religijne. Kluczową kwestią była sprawa sukcesji, gdyż Elżbieta nie miała bezpośredniego dziedzica. W 1601 roku doszło do nieudanego powstania Roberta Devereux, hrabiego Essex, co było sygnałem rosnącego niezadowolenia części elit. Mimo tych trudności, Elżbieta zachowała silną pozycję do końca życia. Na łożu śmierci wyznaczyła swojego następcę – Jakuba VI Szkockiego, syna Marii Stuart. Elżbieta I zmarła 24 marca 1603 roku, kończąc erę, która przeszła do historii jako jeden z najważniejszych okresów w dziejach Anglii.
Podsumowanie dziedzictwa Elżbiety I
Panowanie Elżbiety I pozostawiło trwały ślad w historii Anglii i świata. Jej rządy przyniosły okres względnego pokoju i prosperity, znany jako Złoty Wiek Elżbietański. Królowa umocniła pozycję Anglii na arenie międzynarodowej, kładąc podwaliny pod przyszłe imperium brytyjskie. Jej polityka religijna, oparta na kompromisie, przyczyniła się do stabilizacji sytuacji w kraju po burzliwym okresie reformacji. Elżbieta I pozostaje symbolem silnego przywództwa i mądrej polityki, a jej epoka jest uznawana za jeden z najważniejszych okresów w kulturze angielskiej. Dziedzictwo Elżbiety I widoczne jest nie tylko w historii politycznej, ale także w literaturze, sztuce i nauce, które rozkwitły pod jej patronatem.
