Kryzys kubański – 15 dni na krawędzi wojny nuklearnej
1. Geneza kryzysu kubańskiego
Kryzys kubański, znany również jako kryzys karaibski, był jednym z najbardziej niebezpiecznych momentów zimnej wojny. Jego korzenie sięgają rewolucji kubańskiej z 1959 roku, kiedy to Fidel Castro przejął władzę na Kubie. Nowy reżim szybko podjął kroki, które godziły w interesy Stanów Zjednoczonych, takie jak nacjonalizacja amerykańskich przedsiębiorstw i reforma rolna. W odpowiedzi na te działania, USA wprowadziły sankcje gospodarcze przeciwko Kubie. To z kolei pchnęło Castro w stronę Związku Radzieckiego, który zaoferował wsparcie ekonomiczne i militarne. Ochłodzenie stosunków amerykańsko-kubańskich osiągnęło punkt kulminacyjny w 1961 roku, kiedy to CIA zorganizowało nieudaną inwazję w Zatoce Świń.
2. Operacja Anadyr – radzieckie rakiety na Kubie
W odpowiedzi na rosnące zagrożenie ze strony USA, Kuba zwróciła się o pomoc do ZSRR. Latem 1962 roku, podczas wizyty kubańskiej delegacji w Moskwie, podjęto brzemienną w skutkach decyzję o rozmieszczeniu na wyspie radzieckich rakiet balistycznych. Operacja, nazwana kryptonimem „Anadyr”, była prowadzona w ścisłej tajemnicy. Rakiety średniego zasięgu R-12 i R-14, zdolne do przenoszenia głowic termojądrowych, były transportowane na Kubę pod przykrywką sprzętu rolniczego. Radzieccy inżynierowie i technicy, przebrani za cywilów, przybyli na wyspę, aby nadzorować instalację wyrzutni. Mimo starań o zachowanie tajemnicy, amerykański wywiad zaczął podejrzewać, że na Kubie dzieje się coś niepokojącego.
3. Reakcja Stanów Zjednoczonych
14 października 1962 roku amerykański samolot szpiegowski U-2 wykonał serię zdjęć, które potwierdziły obecność radzieckich rakiet na Kubie. Prezydent John F. Kennedy natychmiast zwołał tajne spotkanie swoich najbliższych doradców, znane jako ExComm (Komitet Wykonawczy Rady Bezpieczeństwa Narodowego). Przez następne dni rozważano różne opcje reakcji, od dyplomatycznej presji po inwazję militarną. Ostatecznie Kennedy zdecydował się na wprowadzenie „kwarantanny” morskiej Kuby – de facto blokady, mającej na celu powstrzymanie dalszego napływu radzieckiego sprzętu wojskowego. 22 października prezydent wygłosił dramatyczne orędzie do narodu, informując o kryzysie i żądając od ZSRR wycofania rakiet.
4. Eskalacja napięcia między supermocarstwami
Następne dni przyniosły dramatyczną eskalację napięcia między USA a ZSRR. Radzieckie statki zbliżały się do linii blokady, podczas gdy amerykańskie okręty były gotowe do ich przechwycenia. Świat wstrzymał oddech, obawiając się bezpośredniej konfrontacji. Na forum ONZ toczyły się gorączkowe debaty, a dyplomaci obu stron wymieniali ostre noty. Sytuacja osiągnęła punkt krytyczny 27 października, gdy amerykański samolot szpiegowski U-2 został zestrzelony nad Kubą. W tym momencie wiele osób uważało, że wybuch wojny nuklearnej jest nieunikniony. Kennedy i jego doradcy rozważali opcję nalotów na kubańskie wyrzutnie, co mogłoby doprowadzić do pełnowymiarowego konfliktu z ZSRR.
5. Rozwiązanie kryzysu kubańskiego
W obliczu realnego zagrożenia wojną nuklearną, przywódcy obu supermocarstw zintensyfikowali wysiłki dyplomatyczne. Kennedy i Chruszczow wymieniali tajne listy, szukając kompromisu. 28 października nadszedł przełom – Chruszczow zgodził się wycofać rakiety z Kuby w zamian za publiczną obietnicę USA o nieagresji wobec Kuby. W tajnym porozumieniu Kennedy zgodził się również na wycofanie amerykańskich rakiet Jupiter z Turcji. Ta informacja została ujawniona dopiero wiele lat później. Kryzys został zażegnany, a świat odetchnął z ulgą. Radzieckie statki zawróciły, a wyrzutnie na Kubie zaczęto demontować pod nadzorem ONZ.
6. Skutki i znaczenie kryzysu kubańskiego
Kryzys kubański miał dalekosiężne skutki dla zimnej wojny i stosunków międzynarodowych. Jednym z najważniejszych rezultatów było ustanowienie „gorącej linii” między Waszyngtonem a Moskwą – bezpośredniego kanału komunikacji mającego zapobiec podobnym kryzysom w przyszłości. Wydarzenie to doprowadziło również do pewnego ocieplenia stosunków między supermocarstwami i zapoczątkowało okres „odprężenia”. Pokazało też skuteczność dyplomacji w rozwiązywaniu konfliktów międzynarodowych. Jednocześnie kryzys kubański podkreślił niebezpieczeństwa związane z wyścigiem zbrojeń nuklearnych i przyczynił się do podpisania w 1963 roku Układu o zakazie prób z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą.
7. Kryzys kubański w perspektywie historycznej
Z perspektywy czasu, kryzys kubański jest postrzegany jako moment, w którym świat był najbliżej wojny nuklearnej. Historycy podkreślają kluczową rolę, jaką odegrali przywódcy obu stron – John F. Kennedy i Nikita Chruszczow – w zażegnaniu konfliktu. Ich zdolność do zachowania zimnej krwi i gotowość do kompromisu w obliczu ogromnej presji są często stawiane za wzór przywództwa w sytuacjach kryzysowych. Kryzys kubański pozostaje ważną lekcją dla współczesnych polityków i dyplomatów, pokazując, jak ważna jest ostrożność, dobra komunikacja i gotowość do negocjacji w rozwiązywaniu międzynarodowych konfliktów. Mimo upływu lat, wydarzenia z października 1962 roku nadal fascynują badaczy i są przedmiotem licznych analiz, książek i filmów dokumentalnych.
